گنجینه بی نظیر جواهرات ملی ایران مجموعه ای از گرانبهاترین جواهرات جهان است که طی قرون و اعصار فراهم آمده است. هر قطعه از این جواهرات گویای بخشی از تاریخ پر فراز و نشیب کشور پهناور ایران و نشان دهنده ذوق و خلاقیتهای هنری مردم است که خاطرات تلخ و شیرین ،شکستها، پیروزیها ، غرور و خودنمایی ها همراه با زور و قدرت زمامداران گذشته را تداعی میکند.
انگیزه ما از ارائه ی این مقاله شناخت و ارائه اطلاعات در مورد تاریخ جواهارت ایران است. اهمیت جواهرات موجود در خزانه جواهرات ملی ایران به ارزش اقتصادی آنها محدود نمی گردد بلکه نمایانگر ذوق و سلیقه صنعت گران و هنرمندان ایران در دورههای مختلف تاریخ و نیز به عنوان میراث تاریخی فرهنگی و نماینده هنر کشور پهناور ماست. اگر چه این برای زمامداران و حاکمان در طول تاریخ حکم زینت و زیور را داشته واغلب شکوه و جلال دربار را نشان میداده است لیکن پشتوانه قدرت ذخیره خزانه مملکتی نیز محسوب میشده است. تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، در برخی از مراسم رسمی همچون ازدواج‌ها و تاجگذاری از جواهرات ملی استفاده میشد.
اطلاعات دقیق در مورد کیفیت و کمیت گنجینه جواهرات تا قبل از دوران صفویه در دست نیست و میتوان گفت تاریخچه ی جواهرات ایران از زمان سلاطین صفوی آغاز میشود. تا قبل از صفویه، اقلامی از جواهرات در خزانه دولتی وجود داشته است و بر اساس نوشته های ژان باتیست تاورنیه شوالیه ، برادران شرلی ، وارنیگ و… سلاطین صفوی حدود دو قرن ۹۰۷ تا ۱۱۴۸ ه – ق) شروع به جمع آوری نفایس و گوهرها نموده و حتی کارشناسان دولت صفوی جواهرات را از بازارهای هند عثمانی و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا خریداری کرده و به اصفهان پایتخت حکومت میآورده اند.
فهرست مطالب صفحه
جواهرات گردآوری شده در دوره صفوی
خزائن جواهرات و وسایل ارزشمند که در دوره پادشاهی صفوی جمع آوری گشته بود به شرح زیر بود:
- مقداری از میراثی که در خزاین دولتی مانده بود .
- مقداری که از معادن خراسان و ترکستان استخراج شده بود وهمچنین مروارید هایی که در خلیج فارس صید شده بود .
- مقداری هدایایی که از طرف سلاطین ، امرای خارجی و حاکمان رسیده بود .
- مقداری که از غنائم جنگی بدست آمده بود .
- مقداری که سلاطین صفوی بتدریج خریداری کرده بودند . از جمله جواهرات فراوانی که بازرگانان جواهر شناس مانند تاورنیه و …به دولت صفوی عرضه کرده و فروخته بودند .
- جواهراتی که کارشناسان و فرستادگان شاهان صفوی ازبازارها هندوستان و عثمانی و ممالک اروپا مانند ایتالیا فرانسه خریده و باصفهان آورده بود.
بنابراین در پایان سلطنت شاه سلطان حسین و با ورود محمود افغان به ایران خزاین دولت توسط مهاجمان افغانی دچار پراکندگی گردید . مقداری از آنها که به وسیله ی محمود افغان به اشرف افغان منتقل شده بود، پس از ورود شاه طهماسب دوم به همراهی نادر به اصفهان به چنگ نادر افتاد و از خروج آنها از ایران جلوگیری شد.
بعداً نادر برای پس گرفتن آن قسمت از جواهرات که به هندوستان رفته بود، نامه هایی به دربار هند نوشت اما جواب نامساعد شنید. پس از لشکر کشی نادر به هند (۱۱۵۸ ه – ق)، محمد شاه ، مبالغی نقدینه، جواهر و اسلحه تسلیم نادر کرد. بخشی از اموال و خزاینی که نادر از هندوستان به دست آورده بود به ایران نرسید و در راه بازگشت به ایران از میان رفت. نادر پس از بازگشت به ایران، مقدار قابل ملاحظه ای از جواهر و نوادر را به رسم ارمغان برای امراء، حکام و شاهان ممالک همسایه فرستاد . وی هم چنین مقداری از اشیای نفیس و مرصع را به آستان حضرت امام رضا (ع) تقدیم کرد و مقداری را نیز میان سپاه خود تقسیم نمود.
در سال ۱۱۶۰ ه – ق و پس از قتل نادر ، احمد بیک افغان ابدالی از سرداران نادر ، دست به غارت جواهرات خزانه نادر زد. از جمله این گوهرها که از ایران خارج شد و هرگز بازنگشت الماس معروف «کوه نور» بود. این الماس به دست احمد شاه درانی و رنجیب سینگ پنجابی افتاد. با شکست رنجیب سینگ از انگلیس کوه نور به چنگ کمپانی هند شرقی افتاد و در سال ۱۲۶۶ ه- ق به ملکه ویکتوریا اهداء شد.
از آن پس تا زمان قاجاریه باقی مانده خزاین تغییرات چندانی نیافت. قسمتی از جواهرات مزبور پس از چند بار دست بدست گشت سرانجام در اختیار آقامحمدخان سرسلسله قاجاریه فراگرفت . البته باید بیان کنیم که میتوان گفت که پس از مرگ نادر شاه حفظ و نگهداری جواهرات نتیجه کوشش های آقا محمد خان قاجار می باشد . پس از او برادرزاده اش فتحعلی شاه قاجار که علاقه فراوانی به جواهرات و تجملات در دربار خود داشت . کوشش بسیاری در نگاهداری و جمع اوری آنها بعمل آورد و تخت معروف نادری و تخت طاوس نیز بدستور او ساخته شد. در زمان سلطنت ناصرالدین شاه برای جمع آوری و حفظ جواهرات و ثبت و ضبط آنها گوش فراوان بعمل آمد و مقداری از جواهرات موجود فعلی در خزانه جواهرات را ناصرالدین شاه خریداری نموده است .
در زمان ناصرالدین‌شاه یکی از جواهرات تخت طاووس توسط جوانی به سرقت رفت. کامران میرزا با اخذ امان‌نامه از شاه، موفق گردید سارق و جواهر سرقت‌شده را کشف کند. با این‌حال شاه دستور داد تا سارق را به‌شکل فجیعی اعدام کنند. در پاسخ نارضایتی کامران میرزا از اعدام سارق بر خلاف امان‌نامه چنین نوشت:
گویا از اعدام آن جوان آزرده خاطر شدید. بدانید که این جواهرات … مال پدر ما نیست. آنچه در دست ماست، متعلق به ملت و کشوری است که آن را به ما سپرده‌اند.
در دوران ناصرالدین شاه قاجار تعدادی از جواهرات به تاج کیانی تخت نادری ،کُره جواهر نشان و تخت طاووس ( تخت خورشید) نصب گردید. دو گوهر دیگر یکی فیروزه که از سنگهای قیمتی ایرانی است و از معادن نیشابور استخراج می گردید و دیگری مروارید که از خلیج فارس صید میشد به تدریج به مجموعه اضافه شد.
به موجب قانون مصوب ۲۵ آبان ۱۳۱۶ شمسی قسمت عمده جواهرات به بانک ملی ایران منتقل گردید . سپس جزء پشتوانه اسکناس و بعداً وثیقه اسناد بدهی دولت به بانک بابت پشتوانه اسکناس قرار گرفت.
بهای جواهرات ملی ایران چقدر است؟
هیچکس پاسخ این سوال را نمیداند زیرا در این مجموعه گوهرهایی هست که در جهان نظیر ندارد. در پاسخ به این سوال فقط میتوان گفت مجموعه جواهرات ملی ایران از لحاظ هنری، تاریخی و منحصر به فرد بودن در شرایطی است که حتی زبده ترین کارشناسان و ارزیابان جهان هم نتوانسته اند ارزش واقعی یا تقریبی آن را محاسبه کنند.
این گنجینه نفیس و بی مانند با گذشته ی پرفراز و نشیب خود از قرنها پیش به دست ما رسیده و سمبل اقتدار، ثروت هنر و سلیقه ایرانیان است.
موزهٔ جواهرات ملی ایران در خزانهٔ بانک مرکزی ایران قرار دارد و به صورت موزه نیز استفاده میشود. این خزانه-موزه در ساختمان بانک مرکزی ایران در خیابان فردوسی، تهران قرار دارد.
کارگاه طلاسازی لئوپارد ، تولید کننده به روزترین طلا و جواهرات از قبیل حلقه ازدواج ، انواع انگشتر ، دستبند ، گوشواره ، گردنبند و طلا سفارشی می باشد . برای اطلاعات بیشتر با ما تماس حاصل فرمائید .